Os sistemas hipertextuais están
baseados nun enfoque no cal o usuario ten a posibilidade de crear, agregar,
enlazar e compartir información de fontes diversas, xerando a posibilidade de
acceder a documentos de maneira non secuencial, a diferencia dos sistemas de
información máis tradicionais e lineais.
É dicir, a diferencia dos libros impresos, nun ambiente hipermedial a lectura é realizada polos usuarios de xeito
que non estan obrigados a seguir unha secuencia establecida, senón que poden
moverse a través da información e seleccionar
os contidos que lles interesan. O sistema é o seguinte: os datos almacénanse
nunha rede de nodos conectados por enlaces. Os nodos (marcas ou subraiados en
palabras e frases) conteñen textos, pero tamén gráficos, imaxes, audios,
animacións ou vídeos.
Carlos Moreno Hernández pon de
manifesto a penetración do hipertexto en diferentes artes. Fálanos da
literatura, da traducción e da documentación.
No ámbito da literatura, algunhas
das figuras máis significativas da teoría hipertextual a nivel nacional e
internacional, George P. Landow, Michael Joyce e Susana Pajares Tosca, sentaron
as bases para a creación dunha teoría hipertextual no campo das humanidades,
especialmente na literatura.
Durante a segunda metade do
século XX, nacen obras non lineais, pero publicadas en papel, tales como Diccionario Jázaro, de Milorad Pavic, Rayuela, de Julio Cortázar, “El jardín de los senderos que se bifurcan”, do libro
Ficciones, de Jorge Luis Borges, ou Si una noche de invierno un viajero, de
Italo Calvino. Estas obras intentaban romper o paradigma narrativo moderno, no
que os papeis do lector, narrador, personaxes e tempo estaban plenamente
establecidos. A evolución desta idea desemboca no nacemento da narrativa
hipertextual.
George P.Landow, na súa obra Hipertexto. La convergencia de la teoría crítica contemporánea y latecnología, trata o concepto de hipertexto e as súas implicacións para a
teoría e as institucións literarias e educativas. Landow publicou dúas
revisións sucesivas desta obra, tituladas respectivamente Hypertext 2.0 e Hypertext 3.0.
A clave para este autor está en que deben abandonarse os
actuais sistemas conceptuais baseados en nocións como centro, marxe, xerarquía
e linealidade e substituílos por otros como a multilinealidade, nodos, nexos e
redes.
Michael Joyce diferencia entre
a “hiperficción explorativa” e a “hiperficción constructiva”. A primeira ten un
único autor e a segunda moitos, sendo necesaria a colaboración de cada un
deles. Esta diferenciación de Joyce abre unha polémica sobre os límites da
autoría. A "hiperficción constructiva" é un exemplo de autoría compartida. En
base a este debate, podemos destacar dúas ideas de Joyce:
- En canto á hiperficción constructiva, a
heteroxeneidade das aportacións fai moi difícil manter a continuidade e a
calidade necesarias para que unha obra sexa considerada literaria.
-No que atinxe á hiperficción explorativa, é
necesario atopar un medio efectivo para protexer os dereitos de autor na rede, para que o autor poida publicar a
súa obra de modo que os seus textos poidan conectar con outros mediante
enlaces, e sen que peligre a autoría.
Susana Pajares Tosca tamén se
para en analizar o novo papel do autor e do lector. O hipertexto obriga ao
autor a elaborar un traballo adicional, posto que o contido, ademais de ser
traballado estilítisticamente e retóricamente, debe ser organizado
hipertextualmente. A actividade do lector vén dada pola existencia de enlaces
que engaden á lectura hipertextual unha dimensión nova, da que careca a lectura
dun texto impreso. Elexir entre un enlace ou outro implica un cálculo previo
sobre o que podemos atopar do outro lado.
Considera que o hipertexto non
supón a norte do autor, nin tampouco a converxencia entre o autor e o lector.
Senón que o autor acadará unha maior importancia ao ser o endargado de que o
lector poida percorrer varias alternativas posibles.
No referente á traducción, tal e como apunta
Carlos Moreno, esta é tamén unha forma de relacionar textos. No caso da
traducción literaria, o autor orixinal desprázase, pois este tipo de textos
implicar unha recreación por parte do traductor. O termo traducir implica unha
operación hipertextual: saltar dun texto a outro vinculando unha cultura ou
outra.
A documentación, dende o punto
de vista de Moreno, tamén conta dunha dimensión hipertextual. Envía ao lector
dun texto a outro por medio de máis textos que se comparan e se equiparan.
Nun primeiro momento, a
investigación tradicional comezaba polas chamadas guías documentais
(bibliografías, catálogos, índices, teses…). Todo este percorrido pode ser
agora exectuado por un ordenador, que non só nos proporciona as fontes de
documentación buscadas, senón que nos indicaría o camiño directo a outros
textos.
Citación de fontes:
Lamarca Lapuente, María Jesús.
"Hipertexto: El nuevo concepto de documento en la cultura de la imagen”.
[en línea].
<http://www.hipertexto.info/documentos/literat.htm>
Aguirre, Joaquín María. Crítica
“Hipertexto. La convergencia de la teoría crítica contemporánea y la
tecnología”. [en línea].
<http://www.ucm.es/info/especulo/numero2/landowhi.htm>
Pajares Toska, Susana. “Las
posibilidades de la narrativa hipertextual”. [en línea].
<http://www.ucm.es/info/especulo/numero6/s_pajare.htm>
Moreno Hernández, Carlos.
“Literatura, traducción y documentación en el medio hipertextual”. [en
línea].
<http://www.ucm.es/info/especulo/numero7/c_moreno.htm>
Lomeña Cantos, Andrés.
“Entrevista con George P.Landow”. [en línea].
<http://cronopisassociats.entitats.mataro.cat/files/3-2586-annex/George-Landow%5B1%5D.pdf>
